Paus Franciscus: tien jaar missionaire inzet op de paden van de barmhartigheid en de vrede

13 Maart 2023

In tussentijd zijn er reeds tien jaar verstreken sedert Jorge Mario Bergoglio op 13 maart 2013 tot opvolger op de troon van Petrus werd verkozen. Het werd een pontificaat dat gekenmerkt werd door een passie voor evangelisatie en een voortdurend verlangen om de Kerk in missionaire zin te hervormen. Het werd een decennium waarin het pontificaat als het ware twee verschillende dimensies lijkt te vertonen: Een eerder progressieve dimensie om processen op gang te brengen, en een andere dimensie die dan weer meer als circulair kan bestempeld worden, dit wil zeggen een dimensie waarin men de anderen wil ontmoeten en men zich innerlijk in gedachten verrijkt en men ook in het eigen hart kan terugblikken.

“De tijd is belangrijker dan de ruimte”. Deze uitspraak van Paus Franciscus komt uit zijn eerste apostolische exhortatie, Evangelii gaudium En eigenlijk vat deze zin de voorbije eerste tien jaar van zijn pontificaat perfect samen. Jorge Mario Bergoglio is in velerlei opzichten uniek. Hij is de eerste paus uit de Orde van de Jezuïeten, de eerste paus uit Latijns-Amerika, de eerste paus die de naam Franciscus koos en de eerste paus in de moderne tijden die na het aftreden van zijn voorganger werd gekozen. "De ruimte kristalliseert en verstart processen maar de tijd projecteert ons naar de toekomst en dwingt ons om onze weg met hoop te bewandelen.” Deze inhoudelijke benadering van het begrip “tijd” vormt in feite de sleutel tot de interpretatie van het huidige pontificaat, dat zich langs twee wegen ontwikkelt: een progressieve en een circulaire weg. De eerste weg maakt het mogelijk om "processen te starten", de tweede weg draagt daarentegen de dimensie van “ontmoeting en broederschap”.

De progressieve dimensie erkennen we duidelijk in de Apostolische Constitutie Praedicate evangelium die in 2022 werd uitgevaardigd. Ze geeft in zekere zin een nieuwe en meer missionaire structuur aan de Romeinse Curie. Nieuw daarin zijn onder meer de oprichting van het Dicasterium voor de Dienst van de Naastenliefde en het nieuwe Dicasterium voor de Evangelisatie, dat rechtstreeks door de Paus wordt voorgezeten. Het document benadrukt ook sterk de betrokkenheid van de leken in de Romeinse Curie en voltooit de vele hervormingen die Paus Franciscus het afgelopen decennium op het gebied van economie en financiën heeft doorgevoerd. Daaronder zit zeker het in 2015 opgerichte Secretariaat voor de Economie.


De ecologische ommekeer

De door Jorge Maria Bergoglio op gang gebrachte processen hebben ook betrekking op de oecumene, op de interreligieuze dialoog en op de synodaliteit. In 2015 startte de Paus voor het eerst met een Wereldgebedsdag voor de integriteit van de schepping, om zo de christenen tot een "ecologische bekering" aan te sporen. Deze dag gaat jaarlijks door op 1 september en wordt samen met de Orthodoxe Kerk gevierd. De aansporing tot een ecologische ommekeer werd ook in de tweede encycliek van de paus opgenomen. De eerste encycliek Lumen fidei kwam nog samen met zijn voorganger, Benedictus XVI tot stand. De tweede encycliek Laudato si', over de bescherming van het gemeenschappelijk huis, werd eveneens in 2015 gepubliceerd. De belangrijkste krachtlijn in dit document is de aansporing om "het roer om te gooien", zodat mensen de verantwoordelijkheid op zich nemen om zich voor "de zorg voor het gemeenschappelijke huis" in te zetten. Maar het engagement dat hier gevraagd wordt, reikt veel verder dan de ecologische bezorgdheid. Dit engagement bevat tegelijk de verbintenis om ook voor de armen zorg te dragen, om de armoede uit te roeien en om iedereen een billijke toegang tot de hulpbronnen van de planeet te garanderen.

Op 12 februari 2016 had Paus Franciscus op Cuba een ontmoeting met Kirill, de Patriarch van Moskou en heel Rusland, met wie hij toen een gezamenlijke verklaring ondertekende om samen de "oecumene van de naastenliefde" in praktijk te brengen. Dit wil zeggen: om samen een appel te lanceren om met de gemeenschappelijke inzet van alle christenen een meer broederlijke mensheid op te bouwen. Deze verbintenis kreeg op 16 maart 2023 een tragische ondertoon toen er op het hoogtepunt van de oorlog in Oekraïne een virtuele ontmoeting tussen beide kerkleiders plaats vond. Daarin bevestigden zij hun gezamenlijke inspanning om "het vuur te doven" door zich uitdrukkelijk op het "onderhandelingsproces" te richten.


Vrede en verzoening

Vorige maand trok de paus nog op een onvergetelijke oecumenische pelgrimstocht voor vrede in Zuid-Soedan. Hij werd daarbij vergezeld door Mgr. Justin Welby, Aartsbisschop van Canterbury, en door Iain Greenshields, moderator van de Algemene Vergadering van de Kerk van Schotland. Wat de interreligieuze dialoog betreft, vormt het document dat op 4 februari 2019 door de paus en de grootimam van Al-Azhar Ahamad al-Tayyib in Abu Dhabi werd ondertekend, een belangrijke stap in de betrekkingen tussen het christendom en de islam. Dit document over de menselijke broederschap voor wereldvrede en gemeenschappelijk samenleven vormt een directe aanmoediging voor de interreligieuze dialoog en tegelijk een ondubbelzinnige veroordeling van elke vorm van geweld en terrorisme.

Op het gebied van de synodaliteit voert Franciscus een heel belangrijke verandering door. De volgende gewone algemene vergadering, de 16de in de rij die in het Vaticaan zelf zal plaatsvinden, zal in twee fasen gebeuren, een in 2023 en een in 2024. De vergadering krijgt als thema "Voor een synodale Kerk: communio, participatie en zending". Dit wordt de laatste fase van een driejarig traject van luisteren, nadenken en overleg plegen, dat zich op drie niveaus heeft ontwikkeld, met name per diocees, per continent en universeel.

Op de agenda van Paus Franciscus stond eveneens de strijd tegen het misbruik, met als grootste prioriteit de top over de bescherming van minderjarigen, die in februari 2019 in het Vaticaan werd gehouden. Deze bijeenkomst was een duidelijke uiting van de wens van de Kerk om in volle waarheid en met duidelijke transparantie op te treden. Het resultaat hiervan was het Motu proprio Vos estis lux mundi, die nieuwe procedures voor het melden van intimidatie en geweld heeft vastgelegd. Het stelde ook dat bisschoppen en religieuze oversten onverkort verantwoording zouden moeten afleggen.

Aandacht voor de periferie

De tweede dimensie, dit is de "circulaire" dimensie van het pontificaat van Paus Franciscus, vestigt de aandacht op de periferie, dit zowel geografisch als existentieel. “Vanuit de periferie,” zo stelt de paus, “heb je een beter zicht op de werkelijkheid dan vanuit het centrum. Het is van hieruit dat je verrijkt in gedachten en in het hart terugkeert.”. De 40 internationale apostolische reizen gingen overwegend naar perifere bestemmingen en kunnen dan ook als symbool staan. Dit geldt al evenzeer voor zijn 36 pastorale bezoeken aan plaatsen in Italië en betroffen zowel privémomenten als openbare ontmoetingen. De eerste reis had reeds op 8 juli 2013 plaats en ging richting Lampedusa, het dramatische hart van het mediterrane migratiefenomeen. Van al even groot belang was het bezoek dat de Paus in april 2016 aan het vluchtelingenkamp Lesbos in Griekenland bracht, waarna Franciscus 12 Syrische vluchtelingen op zijn pauselijke terugvlucht naar Italië verwelkomde, zodat zij in Rome konden worden opgevangen.

Het thema van de migratie dient door vier werkwoorden te worden gedragen: verwelkomen, beschermen, bevorderen en integreren. Ook dit thema is een variant van de "circulaire tijd" van het huidige pontificaat. Het omvat immers “de voortdurende strijd tegen de cultuur van verspilling en de globalisering van de onverschilligheid".

De "circulaire tijd" van Paus Franciscus herkent men ook in zijn voortdurende inzet voor de vrede. De encycliek Fratelli tutti is daar een bewonderenswaardige uitdrukking van. Deze is op 4 oktober 2020 gepubliceerd, en daarin roept hij op tot broederschap en sociale vriendschap en zegt hij resoluut nee tegen oorlog. Twee jaar later, toen het conflict in Oekraïne in alle hevigheid losbarstte, leek de aansporing in dit document, met name dat een "echte en duurzame vrede" van een "mondiale ethiek van solidariteit" moet uitgaan, wel profetisch, zeker in de context van een wereld die steeds meer "een verhakkelde derde wereldoorlog" meemaakt.

De diplomatie van de vrede

Een sprekend voorbeeld van de door de paus gepromote "vredesdiplomatie" is de "Oproep tot vrede in het Heilig Land". Deze oproep werd op 8 juni 2014 in de tuinen van het Vaticaan gelanceerd en dan nog samen met de Israëlische president Shimon Peres en de Palestijnse president Mahmoud Abbas. Een andere belangrijke gebeurtenis – eveneens in 2014, op 17 december – was het tot stand komen van diplomatieke betrekkingen tussen de Verenigde Staten en Cuba. Hiervoor onderhield Paus Franciscus een maandenlange correspondentie met de toenmalige presidenten Barack Obama en Raúl Castro. Hij hield niet op om beide staatshoofden aan te sporen om aan “een nieuwe fase in de onderlinge verhoudingen van hun staten te beginnen”.

Vanuit dezelfde inspiratie kunnen we de voorlopige overeenkomst tussen de Heilige Stoel en de Volksrepubliek China betreffende de benoeming van bisschoppen begrijpen. Deze verbintenis werd in 2018 vastgelegd en werd in 2020 en in 2022 telkens met twee jaar verlengd. In dat laatste jaar, dat vooral door het conflict in Oekraïne werd gekenmerkt, zette de paus zich bovendien persoonlijk in voor de vrede. Zo bezocht hij op 25 februari 2022 Alexander Avdeev, de Russische ambassadeur bij de Heilige Stoel en had hij tevens verschillende telefoongesprekken met de Oekraïense president, Volodymyr Zelensky. Ook herhaalde hij voortdurend de oproep om de wapens het zwijgen op te leggen.

Zelfs de evangelisatie – of beter gezegd zijn passie voor de evangelisatie – maakt deel uit van de "circulaire" tijdsdimensie van Paus Franciscus. Zo komt het thema van de cyclus van de catechese stelselmatig in de algemene audiënties aan bod. Reeds sinds in Evangelii gaudium (2013) is dit thema expliciet uitgewerkt en stelt de Paus heel duidelijk dat de evangelisatie “door de vreugde en door de ‘schoonheid van Gods reddende liefde’ gekenmerkt worden.” Dit is de prioritaire taak van een Kerk in beweging die dicht bij de gelovigen staat en klaar is voor de “revolutie van de tederheid”.

De hoop stelt nooit teleur

Franciscus houdt een zeer sterke band met zijn voorgangers. Dit wordt bijvoorbeeld gekenmerkt door de heiligverklaringen van Johannes XXIII en van Johannes Paulus II op 27 april 2014 en door de daarop volgende heiligverklaring van Johannes-Paulus II (14 oktober 2018), alsook door de zaligverklaring van Johannes-Paulus I (4 september 2022). Paus Franciscus laat bovendien nooit na om de glimlach van Paus Johannes-Paulus I als symbool van een "Kerk met een vrolijk gezicht" te bestempelen. Maar een heel speciale plaats kent hij toe aan Paus-Emeritus Benedictus XVI, die op 31 december 2022 is overleden. In de tien jaar van zijn pausschap heeft Paus Franciscus nooit het immense respect verborgen dat hij voor Joseph Ratzinger had. Bij verschillende gelegenheden prees hij zijn theologische finesse, zijn vriendelijkheid en zijn toewijding. Op 5 januari ging hij op het Sint-Pietersplein voor bij de begrafenis van zijn voorganger en zo werd hij de eerste paus in de moderne tijd die de H. Mis van de uitvaart van zijn voorganger celebreerde.

Paus Franciscus is aldus aan het elfde jaar van zijn pontificaat begonnen, en hij doet dat vanuit de hoop. “Wie hoopt zal immers nooit teleurgesteld worden,” zegt de paus, “want de hoop heeft het gelaat van de Verrezen Heer.”


Bron : Website Latijns Patriarchaat van Jeruzalem
Foto: © Latijns Patriarchaat van Jeruzalem
Vertaling : Luk & Karien De Staercke-Audoore
© Belgische Landscommanderij - Ridderorde van het Heilig Graf van Jeruzalem



De Ridderorde van het
Heilig Graf van Jeruzalem
Vogelzanglaan 2
1150 Brussel
Newsletter

Deze website maakt gebruik van cookies. Essentiële en functionele cookies zijn noodzakelijk voor de goede werking van de website en kunnen niet worden geweigerd. Andere cookies worden gebruikt voor statistische doeleinden (analysecookies) en worden alleen geplaatst als u met de plaatsing ervan instemt. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie.