De stenen spreken: opgravingen die de geschiedenis van het Heilig Graf hertekenen

11 Juli 2025

Jeruzalem – Onder de met wierook doordrenkte gewelven van de Heilig Grafkerk vindt een van de meest complexe en belangrijke archeologische operaties in het Heilig Land plaats. Wat in 2022 begon als een project om de zwaar gehavende vloer van de kerk te restaureren, is ondertussen uitgegroeid tot een reis door de diepste lagen van de heilsgeschiedenis. Dit project staat onder leiding van Prof. Francesca Romana Stasolla van de Sapienza-Universiteit in Rome en wordt gecoördineerd door de drie belangrijkste christelijke gemeenschappen in het Heilig Land – de Franciscanen (Custode van het Heilig Land), de Grieks-Orthodoxen en de Armeniërs – dit in samenwerking met de Oudheidkundige Dienst. Het doel van het project is om het verleden te bewaren en tegelijkertijd het heden te beschermen.

Het herstellen van de oorsprong van de Openbaring

Het huidige archeologische project is het resultaat van de dringende conserveringswerkzaamheden die in 2016 van start gingen. Tijdens deze werken ontdekten ingenieurs alarmerende tekenen van de structurele achteruitgang in enerzijds de luifel (het Graf van Christus) en anderzijds de basiliek in haar geheel. Dit betrof zowel de vloer, de nutsleidingen als het ventilatiesysteem. De nood betrof zowel het eerder spirituele aspect als de bouwstructuur.

In de beginfase werd voor het eerst in 500 jaar de originele grafsteen van Christus opgegraven. Velen beschouwen dit moment als een zeldzaam kruispunt tussen geloof en wetenschap. Dit moment heeft wereldwijd de belangstelling voor de locatie aangewakkerd en de basis gelegd voor een grotere archeologische campagne die in 2022 van start is gegaan.

Om de continuïteit van de erediensten en de bedevaarten mogelijk te maken, werd de restauratie in 11 zones binnen de basiliek verdeeld. De archeologische werkzaamheden gaan op wisselende basis 24 uur per dag door en worden slechts tijdens belangrijke liturgische evenementen onderbroken, zoals dit tijdens de Goede Week en met Pasen het geval is.

Van steengroeve tot graf: een gezegende chronologie onder de grond

Samen met bezoekers en journalisten leidde Professor Francesca Stasolla de aanwezigen naar een van de diepste opgravingsgebieden, bijna zes meter onder het aardoppervlak. “Deze zone biedt een opmerkelijk compacte historische inhoud,” zo stelt zij.

Archeologen ontdekten dat er op deze locatie tijdens de ijzertijd een actieve steengroeve werd geëxploiteerd waar kalksteen werd gewonnen. Toen de werkzaamheden in de steengroeven stopten, werd het gebied geleidelijk aan opgevuld en tot een agrarische tuin met olijfbomen en wijngaarden herschapen. Deze transformatie wordt door archeo-botanisch bewijs, waaronder oude olijfpitten, druivenpitten, stuifmeel en dierenbotten, bevestigd. Deze vaststellingen komen met de beschrijving in het Evangelie van Johannes overeen: "Waar Jezus gekruisigd werd, was een tuin" (Joh. 19, 41).

Prof. Stasolla benadrukt dat "de analyse niet beperkt blijft tot de stenen resten. We bestuderen ook sedimenten, pollen en botanische lagen om de situatie van het milieu en de menselijke activiteiten te reconstrueren die ooit dit deel van Jeruzalem hebben beïnvloed."

Golgotha door de tijd heen: de stenen van het geheugen

Fr. Amadeo Ricco, archeoloog aan het Franciscaans Bijbelinstituut, vestigt de aandacht op de vijf meter hoge rotsformatie van Golgotha, die vandaag de dag nog steeds zichtbaar is. Deze formatie die in de christelijke geschiedenis als de Heuvel van de Kruisiging een centrale plaats inneemt, bleef door de tijd heen bewaard, zelfs nadat Keizer Hadrianus er in de 2^de eeuw na Christus in een poging de christelijke aanwezigheid uit te wissen er een heidense tempel liet op bouwen.

“Oude Griekse en Latijnse bronnen bevestigen dat de eerste christenen deze plek bleven vereren, zelfs tijdens de vervolgingen”, legt pater Ricco uit; “De herinnering en het geloof zijn hier blijven bestaan.”

Wat de evangelies niet vertellen

Bovenop de bevestiging van de Bijbelse teksten, hebben de opgravingen het ook mogelijk gemaakt deze diepgaander te onderzoeken. Archeologen hebben buiten de oude stadsmuren van Jeruzalem talloze graven gevonden die in de rotsen waren uitgehouwen. Zo bijvoorbeeld één dat mogelijk het ongebruikte graf is dat door Jozef van Arimathea, het rijke raadslid, aan Jezus werd geschonken.

Fr. Ricco merkt op dat "alles door de Voorzienigheid lijkt te zijn voorbereid, zodat Jezus met waardigheid begraven kon worden, en dit ondanks de haast en de verschrikkingen van die tijd."

Van de ondergang tot de wederopstanding: Hadrianus en Constantijn en de Kerk

Na poging van Hadrianus om de christelijke herinnering hier uit te wissen door op deze plek heidense tempels op te trekken, herstelde Keizer Constantijn hier in de 4^de eeuw het heilige karakter van de locatie. Op aandringen van zijn moeder, de Heilige Helena, beval de Romeinse Keizer de sloop van Hadrianus' heiligdommen en begon hij rond 326 na Chr. met de bouw van een monumentale kerk boven het graf van Christus. Hij liet hierbij gebruik maken van hergebruikt Romeins metselwerk. De bouw van het heiligdom zou bijna tien jaar duren.

Hoewel delen van de kerk tijdens de Perzische invasie (614 na Chr.) en vervolgens door de Fatimiden (Noord-Afrikaanse moslims in 1009 na Chr.) werden verwoest, werd het complex in de 12^de eeuw door de kruisvaarders terug herbouwd. Tal van onderdelen van de huidige basiliek van het Heilig Graf dateren nog uit deze periode, zo bijvoorbeeld de rotonde, de Golgotha-kapel en de Steen der Zalving.

Recente opgravingen hebben de bouwtechnieken uit de tijd van Keizer Constantijn onthuld, met name in het noordelijke gangpad. De archeologen hebben de loopgangen die Fr. Virgilio Corbo in de jaren zestig van de vorige eeuw heeft gegraven, onderzocht. Hiermee werden de eerdere resultaten van het toenmalig onderzoek bevestigd en werden hier nog nieuwe gegevens aan toegevoegd. Ze ontdekten met name dat de steengroeve van destijds oneffen en diepe oppervlakken had. Daarom moesten de eerste christenen het terrein met behulp van lagen aarde en keramiek effenen, een primitieve maar ingenieuze grondwerktechniek. Het archeologisch team bestudeerde ook de funderingsmethoden van de noordmuur uit de tijd van Constantijn, die gedeeltelijk intact bleef.

Archeologie tijdens momenten van gebed

Ondanks de hoge complexiteit van het werk zijn de gebedsmomenten en de liturgische diensten nooit gestopt. Tijdens feestdagen worden de opgravingen wel onderbroken en gaan daarna verder door in harmonie met het heilige ritme van de locatie. "De archeologie heeft elementen aan het licht gebracht waarvan we het bestaan niet kenden", legt Fr. Ricco uit, "maar bovenal heeft ze het respect dat we al hadden, versterkt."

Besluit: Een levend Jeruzalem

In de Basiliek van het Heilig Graf wordt veel meer opgegraven dan alleen oud puin. Deze stenen zijn de getuigen van de Wederopstanding, van herinneringen die in kalksteen zijn gegrift, van geloof dat de tijden van onderdrukking heeft overleefd en van een heilig landschap dat nog steeds een grote betekenis heeft.

Deze kerk, die ooit een steengroeve, een tuin en een graf is geweest, blijft een levend symbool van hoop. Ze blijft een plek waar de stenen getuigenis afleggen en waar de stilte van de eeuwen plaatsmaakt voor de stemmen van gebed en onderzoek.

Bron : Latin Patriarchate of Jerusalem / lpj.org
Foto: © Latin Patriarchate of Jerusalem / lpj.org
Vertaling : Luk & Karien De Staercke-Audoore
© Belgische Landscommanderij - Ridderorde van het Heilig Graf van Jeruzalem